avarca (kafkasya dili) ne demek?

Avarca (Avarca: магӀарул мацӀ; çeviri: dağlı dili), çoğunluğu Dağıstan'da yaşayan ve Sünni Müslüman olan Avarların konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dili.¹ Avarca, bu aile içerisinde Dağıstan dillerinin Avar-Andi-Tsez dilleri koluna mensuptur.² Kiril alfabesi ile yazılır.

Coğrafî dağılım

Resmî dil olduğu tek yer Rusya içindeki Dağıstan Özerk Cumhuriyeti'dir. Dağıstan’daki Avarların çoğunluğu dağlık kesimlerde yaşar. Bir bölümü ovalık kesimlere (Buynakskiy, Hasav'yurtovskiy ve diğer bölgeler) yerleşmiştir. Çeçenya, Kalmıkya ve Rusya'nın diğer bölgelerinde, Azerbaycan’da (Kah, Balaken ve Zakatala rayonları da içinde olmak üzere) toplam yaklaşık 180.000 kişi, Gürcistan'da (Kvareli Avarları) yaşayan 20.000 kişi vardır.

2007 yılı tahmini verilerine göre Avarların nüfusu; 840.000’i Dağıstan’da olmak üzere Rusya’da 1.050.000'in üzerindedir. Bu rakama Rusya dışındaki diğer eski Sovyet cumhuriyetlerindeki 300.000 Avar'ı eklersek, eski Sovyet toprakları üzerinde sayılarının 1.350.000'i bulmaktadır. Ayrıca çoğunluğu Türkiye'de olmak üzere çeşitli (Suriye, Ürdün, Irak, Mısır, Suudi Arabistan, Lübnan, ABD, Almanya, Fransa vb.) ülkelerde toplam 180.000 ile 200.000 kadar Avar yaşadığı tahmin edilmektedir.

Yazı

dili ilk kez 15. yüzyılda yazıya geçirildi. İlk kullanılan abece eski Gürcü yazı sistemiydi. 17. yüzyıldan itibaren bugün hâlâ konuşanlar tarafından bilinen Avarcaya uyarlanmış Arap alfabesine geçilmişse de 1928 yılında Latin alfabesi kabul edilmiştir. Sovyetler Birliği'nin getirdiği zorunluluk ile 1938 yılında Kiril alfabesine geçilmiş ve hâlâ kullanılmaktadır. Dilin yazın düzenini oluştururken mevcut Kiril alfabesine bir de fazladan harf eklenmiştir. Eklenen (Ӏ) harfi (Paloçka) birçok bilgisayar tarafından doğru gösterilmediği için bu harfin yerine sık sık Latin alfabesindeki (I) harfi de kullanılır. Bu harfin büyük ya da küçük harf düzeninde bir farkı yoktur, daima aynı yazılır.

Avar dili genellikle Kiril alfabesi ile yazılır. Alfabenin harfleri (IPA'ya uygun telaffuz ile) şöyledir³:


А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Гь гь	ГI гI	Д д
/a/	/b/	/w/	/ɡ/	/ʁ/	/ɦ/	/ʕ/	/d/
Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ
/e/, /je/	/jo/	/ʒ/	/z/	/i/	/j/	/k/	/q͡χːʼ/
Кь кь	КI кI	КIкI кIкI	Кк кк	Л л	М м	Н н	О о
/t͡ɬ’/	/k’/	/kːʼ/	/kː/	/l/	/m/	/n/	/o/
П п	Р р	С с	Т т	ТI тI	У у	Ф ф	Х х
/p/	/r/	/s/	/t/	/t’/	/u/	/f/	/χ/
Хх хх	Хъ хъ	Хь хь	ХI хI	Ц ц	Цц цц	ЦI цI	ЦIцI цIцI
	/q͡χː/	/x/	/ħ/	/t͡s/		/t͡s’/
Ч ч	ЧI чI	ЧIчI чIчI	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь
/t͡ʃ/	/t͡ʃ’/		/ʃ/	/ʃː/	/ʔ/	/ɨ/
Э э	Ю ю	Я я
/e/	/ju/	/ja/

Örnek metinler


Merhaba!	Ворчами!	Worčami!
Nasılsınız?	Щиб хбугеб?	Ššib ħal bugeb?
Adınız ne??	Дуда цar щиб?	Duda cva ššib?
Kaç yaşındasınız??	Чан сон дур бугеб?	Čan son dur bugeb?
Nereye gidiyorsunuz?	Киве мун унев вугев?	Kiwe mun unew wugew?
Özür dilerim!	тІаса лъугьа!	Ta łuha!
Küçük çocuk nereye gidiyor?	Киве гьитав вас унев вугев?	Kiwe hitaw was unew wugew?
Şişe kırıldı.	шиша бекана.	Wasas šišša bekana.
Yol inşâ ediyorlar.	Гьез нух гьабулеб буго.	Hez nux habuleb bugo.